Fenestra

800 Jaar beglazingsgeschiedenis. Vlakglas en glasramen in de Federale Wetenschappelijke Instellingen

BRAIN-be project
BRAIN-be (Belgian Research Action through Interdisciplinary Networks) is de eerste fase (2012-2017) van een recurrent kader programma die toelaat om, dankzij de financiering van onderzoeksprojecten die steunen op wetenschappelijke excellentie en die Europees en internationaal zijn verankerd, zowel tegemoet te komen aan de kennisbehoeften van de federale departementen als om het wetenschappelijk potentieel van de Federale Wetenschappelijke Instellingen te ondersteunen.

Duur
15/01/2017 - 15/04/2021

Intro
Vlakglas is een van de meest veelzijdige kunstvormen. In de afgelopen twee eeuwen werden tal van gebrandschilderde ramen bestudeerd gebruik makend van de expertise uit verschillende disciplines.  Dit betreft dan voornamelijk in situ glasramen in monumentale gebouwen. Het overgrote deel van het materiaal dat zich in opslagruimten bevindt werd slechts gedeeltelijk bestudeerd. Zo ook de omvangrijke en unieke vlakglascollectie van de Koninklijke Musea voor Kunst en Geschiedenis (KMKG) die materiaal bevat daterende uit de 13de tot de 20ste eeuw. De studie van deze collectie vormt het onderwerp van dit project. De collectie kan worden opgedeeld in verschillende deelcollecties op basis van het type vlakglas (individueel fragment, roundel, unipartite paneel, loodlicht, glaspaneel of volledig raam), de productieperiode, het productieatelier en de materiaal- en stijl eigenschappen.

Doelstellingen
De doelstellingen van het project spitsen zich toe op drie pijlers: onderzoek, conservatie en toegankelijkheid voor het brede publiek. Binnen de projectuitvoering worden deze verder opgedeeld in discipline gebonden doelstellingen:  

(1) Geschiedenis: In kaart brengen van bestaande contextuele gegevens betreffende de vorming van de collectie.

(2) Kunstgeschiedenis en archeologie: Het gedetailleerd inventariseren van de collectie en een open access databank opstellen die toegankelijk is voor het brede publiek. In een eerste fase zal dit gecombineerde historisch, kunsthistorisch en archeologisch onderzoek gebeuren op een aantal geselecteerde deelcollecties. Dit onderzoek vormt tevens de basis voor het verdere toegepaste onderzoek.

(3) Toegepaste wetenschappen: Het uitvoeren van een diachronische studie van de geselecteerde deelcollecties met als onderliggende doel het verbeteren van de methodologie van de vlakglasdatering op basis van chemische en optische vingerafdrukken (vingerafdrukken van zogenaamd ‘potas’, ‘HLLA’ en ‘industrieel’ materiaal, onderzoek naar de relatie tussen compositie, fabricage technologie en optische transparantie en onderzoek naar toegepaste zilverkleuringen en verven).

 (4) Conservatie: Onderzoek naar de toestand van de collectie met inbegrip van alle acties nodig om de collectie te conserveren.

Methodologie
De onderzoeksmethoden die zullen worden toegepast weerspiegelen het multidisciplinaire karakter van het project. Het interdisciplinaire onderzoek omvat een combinatie van historisch, kunsthistorisch, archeologisch, antropologisch en toegepast wetenschappelijk, analytisch onderzoek. In een eerste fase wordt de initiële geschiedenis van de deelcollecties, hun huidige gebruik en hun mogelijke toekomstige trajecten in kaart gebracht. Dit zorgt voor een beter inzicht in hun chronologische en geografische context en laat toe om de deelcollecties met historische relevantie te definiëren op basis van materiaal- en stijleigenschappen. Elke deelcollectie wordt gefotografeerd en gecatalogeerd ter opname in de databank. In een volgende stap worden een aantal deelcollecties geselecteerd die het onderwerp zullen vormen voor verder onderzoek. Elke deelcollectie vormt het onderwerp van een deelstudie met welbepaalde onderzoeksvragen. Vervolgens wordt optische spectroscopie gebruikt als een eerstelijns niet-destructieve analysetechniek. Deze techniek moet ons toelaten om een beter inzicht te krijgen in de glassamenstelling. Naast de optische techniek zullen we tijdens deze onderzoeksfase gebruik maken van een breed gamma analytische technieken die we als referentiemethode zullen aanwenden. Deze zijn beschikbaar binnen het netwerk van de projectpartners.

Impact
Deze transdisciplinaire aanpak zal belangrijke inzichten geven in de geschiedenis van de collectie, in vlakglasconsumptie en in technologische evoluties van glasramen uit de Lage Landen. Het zal cruciale informatie leveren qua technologische en stilistische evoluties, het gebruik en de distributie van grondstoffen, het identificeren van kennisstromen voor het produceren van vlakglas en de productie van loodlampen en loodglazen inclusief golven van migratie door meesters en werknemers en distributienetwerken. Tot slot zal het ons ook helpen bij het identificeren van de overgangspunten in glassamenstellingen (van potas naar ‘High Lime Low Alkali’ (HLLA) materiaal en van HLLA naar industriële productie). Kennis over de aanwezige verweringslagen op zowel glas- als verflagen zal ons belangrijke inzichten en adviezen geven voor langdurig behoud en opslag. Zo kan deze verborgen collectie in de toekomst een belangrijke referentiecollectie worden.

Coördinator
Wendy Meulebroeck
Vrije Universiteit Brussel – Applied Physics and Photonics Department – Brussels Photonics (B-PHOT)
wmeulebr@vub.be    
https://www.b-phot.org/research/research-tracks/optical-spectroscopy

Partners                                                                                       
Isabelle Lecocq
Royal Institute for Cultural Heritage
Isabelle.lecocq@kikirpa.be

Valérie Montens
Royal Museums of Art and History
v.montens@kmkg-mrah.be                                     

Internationale partner                                                                   
Ian Freestone
University College London - Institute of Archaeology
i.freestone@ucl.ac.uk